İyi Parti İktisat Siyasetlerinden Sorumlu Genel Lider Yardımcısı Prof. Dr. Bilge Yılmaz, Sözcü’den Ruhat Mengü’nün sorularını yanıtladı. Yılmaz, Türkiye İktisadına ait olarak “Yanlış idarenin bedelini millet ödüyor. Artık o denli bir yerdeyiz ki yalnızca yanlışsız para siyasetine dönmekle halletmek de çok sıkıntı. Çok daha büyük sorunlarımız var” dedi.
Yılmaz, KKM’ye ait olarak ise “KKM’nin bedeli gitgide ağırlaşacak ve sonunda bu aslında isteseniz de, istemeseniz de bitecek” dedi. Yılmaz “Türkiye’de de dolar ıstırabı olduğu için uzun vadede dolar fiyatının –tam teşekküllü olarak sermaye denetimine gidilmezse- artacağı aşikar” ifadelerini kullandı.
“Fiyatlar subvanse ediliyor lakin acısı öbür yerden çıkıyor”
Doğalgaz ve akaryakıt fiyatlarının artması, yeni artırımların gelmesi hepimiz için çok ürkütücü, geçen kış aslında mevcut artırımlarla büyük külfet yaşanmıştı lakin Bakan Nebati akaryakıt, motorin için “22 TL’ye düştü, bu takdir edilmiyor” dedi, siz ne diyorsunuz?
Türkiye’de elektrik, doğalgaz, petrol eserlerinin fiyatları çok arttı, bunun artmasının nedenlerinden biri fiyatların dolar üzerinden artması, ikinci faktör; yabancı para ünitelerine nazaran Türk Lirası’nın süratle bedelini yitirmesi. Ve doğal yaptığımız güç dalındaki yanlışlar. Artık petrol fiyatlarında kısa vadeli bir düşme oldu ancak hala çok yüksek seyrediyor, bunların kışın tekrar artmayacağının bir garantisi yok, bu husustaki birçok yatırımcı ve piyasayı takip eden uzman önümüzdeki aylarda tekrar petrol fiyatının artma mümkünlüğünün olduğunu düşünüyor. Doğalgazda kışın sıkıntı bir devir olacak açıkçası, Türkiye’de devlet ziyan ediyor, kimi fiyatları suspanse ediyorlar lakin alışılmış onun acısı öbür bir yerden çıkıyor.
Yani “Ben sanayiciye doğal gazı daha değerli, meskenlere daha ucuza satacağım” deseniz bu kere endüstricinin üreteceği eser değerliye geleceği için yeniden tüketiciyi öbür bir yerden vuruyor. Türkiye’de temel sorun şu; Türkiye süratle yoksullaştığı, parası değersizleştiği için belli derecelerde devlet vatandaşa dolar üzerinden indirim sağlasa bile o indirimin bedeli diğer bir yerden ödendiği üzere Türkiye’de halk yoksullaştığı için o indirime karşın çok değerli geliyor. Türkiye’de elektrik, doğalgaz ve öteki güç fiyatları artmaya devam edecek uzun vadede, yani bu fiyat (akaryakıt) 30 çıktı, sonra 22’ye düştü fakat daha da çıkabilir, yani bakarsanız 22 lira 30’a nazaran âlâ gözükebilir fakat yeniden çıkacaktır.
Sonuç prestijiyle Türkiye’de TL’nin çok bedel kaybetmesinden dolayı fiyatları milletlerarası piyasalarda belirlenen, dolar üzerinden alınıp satılan güç fiyatları alışılmış ki Türk halkına çok değerliye geliyor, zira Türk Lirası dolara karşı bedel kaybediyor ve bu bedel kaybı devam ettiği sürece bu da devam edecek. Onun dışında kış aylarında dolar üzerinden de bunların fiyatı artabilir, TL bedel kaybettikçe o bize daha çok katmerlenerek gelecektir. Lakin burada şöyle bir sorun daha var; biz bu süratle tüketmeye devam edersek, cari açığımız bu süratle artarsa Türkiye’de “ödemeler istikrarı bozukluğu” oluşabilir, zira Türkiye’nin elinde fazla dövizi kalmadı, zira “cari açık veriyoruz” demek “Türkiye’nin kazandığı dolar, harcadığı dolardan az” demektir ve elinizdeki dolar da gitgide azaldıysa muhakkak bir noktada bu süratle harcayamayabilirsiniz, zira elinizde bunları alacak dolarınız kalmaz, bu türlü bir risk de var. Onun için Türkiye artık yabancı ülkelerden para dileniyor; Suudi Arabistan’dan, BAE’den, Rusya’dan almaya çalışıyor, Türkiye’de önemli bir döviz, likidite ve ödemeler istikrarı sorunu var.
“Tam teşekküllü sermaye denetimine gidilmezse doların artacağı aşikar”
Dolar karşısında birçok ülkenin parası fazla etkilenmezken TL paha kaybetmeye devam ediyor. Tecrübeli birtakım ekonomistler de “dolar sarsıntısına gidiyoruz” demeye devam ediyorlar. Doların yükseleceği tasası bu kadar yaygınken ziyan eden hiçbir kalemde değişiklik olmuyor, örneğin Kur Muhafazalı Mevduat ziyanları nasıl yüklenecek Türkiye’nin üzerine?
Şu an doların fiyatı piyasa şartlarında belirlenmiyor, piyasa şartlarında belirleniyorsa piyasada bir şey almak ve satmak isteyen ortasında bir istikrar oluşur ve o fiyatta anlaşılır. Türkiye’de ise doların çok fazla satıcısı yok, satıcı büyük ölçüde Merkez Bankası, onun dışında önemli bir dolar satıcısı yok lakin devlet biraz baskıyla insanların üstünde baskı kurarak insanları ellerindeki doları satmaya zorluyor. Bunun bir kısmı kanunlarla yapılıyor, diyorlar ki “İhracatçı getirip yüzde 40’ını satmak zorunda” ya da diyelim ki bir şirketsiniz dolar topluyorsunuz, telefonla size “dolar alıyorsunuz, almayın” diyorlar. Çeşitli düzenlemeler yapılıyor; “dolar alırsanız size TL kredisi vermeyeceğiz” diyorlar. Yani değişik yollardan bir baskı var, doların fiyatını bu türlü tutarsınız lakin sonsuza kadar tutamazsınız, biraz yay üzeredir, yayı gerdikçe fırlar sarfiyat, yani hasılı şayet Türkiye bir noktada sermaye denetimine geçmezse bu formda doları tutmak mümkün değil.
Hatta yaz ayları Türkiye’ye nispeten turizm aylarında yabancı paranın çok geldiği aylardır, bunun sonbaharı, kışı var. Maalesef bunun dışında Türkiye’nin kısa vadeli borçlarının bir kısmının yenilenmeyeceğini düşünüyorum, o da bizim tekrar dolara olan gereksinimimizi arttıracak, bu kurallar altında az bulunan bir şeyin fiyatı artar, Türkiye’de de dolar badiresi olduğu için uzun vadede dolar fiyatının –tam teşekküllü olarak sermaye denetimine gidilmezse- artacağı aşikar.
İnsanlar otomobil almasın, konut alamasın lakin hayat o kadar kıymetli hale geldi ki olağanda 200 liraya aldığınız şeyi artık 800 liraya almak zorundasınız, besin eserlerinde bile bu türlü. Halk bu kış ne kadar dikkat etse de enflasyonun acımasızlığından kurtulamayacak.
Türkiye maalesef makus yönetiliyor ve bunun bedellerini de vatandaş ödüyor. Lakin halledilir, bu kış güç geçecek lakin İnşallah yanlışsız kararlar verilmeye başlayınca toparlanma da başlayacaktır. Söyleyecek fazla bir şey yok, makus yönetilen ülkeler berbat sonuçlar alıyor. Arjantin potansiyel olarak çok varlıklı bir ülke olmasına karşın yüz yıldır bir yere gidemiyor, kıymetli olan makûs idaresi kronik hale getirmemek.
Bağımsız kontrol olmadığı için disiplinsiz paralar harcanıyor
Kur Muhafazalı Mevduat’ın Hazine’ye, millete ziyanının dolar yükseldikçe artacağı aşikarken neden hala durdurmuyorlar, neden yapıyorlar?