Tori Otten
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, geçtiğimiz hafta ülkesini ve komşusu Suriye’yi sarsan ölümcül zelzele karşısında hükümetinin verdiği yetersiz reaksiyon sebebiyle tenkitlerin odağındaydı; ne var ki meseleler çok daha evvel başlamıştı. Ancak trajedinin boyutuna karşın tekrar de küllerinden muzaffer biçimde doğabilir.
Türkiye’nin güneyinde ve komşu Suriye’de geçen hafta (ABD Jeolojik Araştırma Merkezi’ne göre) 7,8 büyüklüğünde bir zelzelenin meydana gelmesinden bu yana 41 binin üzerinde kişi hayatını kaybetti, binlerce kişi yaralandı. Yaşanan sarsıntı, bu yüzyılda yaşanan en makûs sarsıntı olma özelliği taşıyor ve 1939’dan bu yana Türkiye’de gerçekleşen en ölümcül doğal afetler ortasında yer alıyor. Beşerler bir ekonomik kriz ile karşı karşıya ve dondurucu kış şartlarında kalacak bir yer bulmakta zahmet çekiyor.
‘Erdoğan’ın Savaşı: Güçlü Adamın Ülkesinde ve Suriye’deki Savaşı’ [Erdogan’s War: A Strongman’s Struggle at Home and in Syria] isimli kitabın muharriri Gönül Tol, “Ülkede hâlihazırda pek çok sorun vardı” diyor. Tol, ‘Ciddi ekonomik sorunlara’ ve ‘içi boşaltılan kurumlara’ atıfta bulunuyor.
Tol, New Republic mecmuasına verdiği demeçte, “Bu sarsıntı her şeyi daha da kötüleştirdi” diyor.
DEPREMDEN SONRA İKTİDARA GELDİ LAKİN YÖNETMELİKLERİ ÖNEMSEMEDİ
Erdoğan, ironik bir halde, 1999 yılında yaşanan yıkıcı sarsıntının akabinde iktidara geldi; 20 yıldır Türkiye’yi yöneten Erdoğan, Mayıs ayında yine seçilmeye hazırlanıyor. Erdoğan, sarsıntıya verilen reaksiyonun denetim altında olduğu konusunda ziyadesiyle ısrarcı. Buna rağmen kendisini eleştirenler, hükümetin hazırlıksız oluşundan ve reaksiyon müddetinin yavaşlığından yakınıyor.
Erdoğan, vazifeye geldiğinden bu yana sivil toplum örgütlerini etkisizleştirdi ve hükümetinde, bir doğal afete nasıl reaksiyon vereceğini bilen insanlardan fazla kendi partisine sadık bireyleri görevlendirdi. Müdahale kümelerinin tek elde toplanması, yolların büyük hasar aldığı Türkiye üzerinden ulaştırılması gereken dış yardıma bel bağlayan Suriye’deki yardım faaliyetlerini de engelledi.
Sahadaki fiili uğraşların büyük kısmı, birçok merkezi idare tarafından sağlanabilecek kaynakların eksikliğinden şikayet eden istekli kuruluşlar eliyle gerçekleştirildi.
Kadir Has Üniversitesi’nden öğretim vazifelisi Soli Özel, verdiği demeçte, doğal afetlerde yardım gayesiyle toplanan merkezi hükümet fonlarının, sarsıntıdan fazla cumhurbaşkanının yandaşlarınca yürütülen inşaat projelerine harcandığını belirtti.
Bu çeşit inşaat projeleri Erdoğan’ın muvaffakiyetini büyütmeye yardımcı oldu. Hükümetinin en kıymetli başarılarından biri, yeni konutların inşa edilmesiydi. Öte yandan, kısa müddet evvel dolanıma giren bir görüntüde Erdoğan, 2019 yılında yaptığı bir kampanya konuşmasında, zelzele esnasında yerle bir olan ve içindekilerin hayatını kaybetmesine yol açan projelerden bir kısmını oluşturan Maraş’taki konut projeleri konusunda, yapı güvenliği yönetmeliklerini görmezden gelmekle övünüyordu.
KÖTÜ SİYASET BUGÜN YAŞADIĞIMIZ FELAKETE NEDEN OLDU
Tol, “Şayet yozlaşmış bir azınlığın menfaatini her şeyin üstünde gören bir hükümetle yönetiliyorsanız, başınıza gelecek şey budur. Daha ölümcül bir felaket yaşarsınız” diyor. Tol’a nazaran, “İnsanlar bunu görüyor ve anlıyor. Hâl böyleyken, beşerler çok ancak çok kızgınlar.” Gönül Tol, “Siyaset ve makûs siyaset, bugün yaşadığımız felakete neden oldu” değerlendirmesinde de bulunuyor.
İlk sefer, Erdoğan’ın siyasi geleceği itimat altında görünmüyor. Sarsıntıdan evvel, muhalefet partileri ona karşı birleşik bir cephe yaratmak emeliyle gayret ediyorlardı ve seçimlerde muvaffakiyete ulaşmaları beklenmiyordu. Ama felaketin akabinde bir ortaya geldiler ve yaşananların cürmünü direkt doğruya Erdoğan’a yüklediler. Muhalefet başkanı Kemal Kılıçdaroğlu geçen hafta yaptığı açıklamada, “Eğer bu durumun bir sorumlusu varsa o da Erdoğan’dır” dedi.
Johns Hopkins İleri Memleketler arası Araştırmalar Okulu’ndan Yard. Doç. Lisel Hintz’e kalırsa, sarsıntı “Muhalefetin tek bir ses halinde konuşabileceği bir taban sunabilir.” Hintz verdiği bir demeçte, “[Deprem] hükümetin halkı nasıl yüzüstü bıraktığını keskin biçimde ortaya koydu” diyor. Hintz, muhalefetin yaklaşmakta olan seçimleri nihayet Türkiye’de sürmekte olan otoriter idareden kurtulmak için bir dönüm noktası olarak gördüğünü söz ediyor.
ERDOĞAN, SEÇİMİ KAZANMAK İÇİN HER ŞEYİ YAPACAK
Hem Hintz hem Tol, Erdoğan’ın seçimleri ertelemesinin beklenen olduğunu düşünüyor. Erdoğan, seçim arifesine kadar sürecek bir harika hal (OHAL) ilan etti. Durum o güne dek büyük oranda düzelmedikçe, lojistik bağlamda, Mayıs ayında bir seçim gerçekleştirmenin nasıl mümkün olacağı şimdi aşikâr değil.
Erdoğan ister ertelesin ister ertelemesin, yeniden de seçimi kazanabilir. Tıpkı 2016 yılında toplumsal medya aracılığıyla yandaşlarını bir darbe teşebbüsünü engellemek üzere harekete geçirmeyi başardığı üzere, berbat durumları lehine çevirmekte ustadır.
Tol’a kalırsa, Erdoğan devlet kaynaklarının tamamını harekete geçirir ve koordine olmuş bir afet müdahalesi ortaya koyarsa, kamuoyunu yanına çekmeyi başarabilir.
Ya da daha kolay bir yoldan giderek muhalif sesleri susturabilir. Türkiye hükümeti uzun vakitten beridir muhalif sesleri susturması nedeniyle eleştiriliyor ve Ekim ayında kendi tabiriyle ‘yanlış bilginin yayılmasını’ engelleyen bir yasa çıkardı. Cumhuriyet savcıları, sarsıntıya verilen* karşılığı eleştiren haberler yayınlayan iki gazeteciyi soruşturmaya başladı bile.
Bunun yanı sıra, hükümet, sarsıntıyla ilgili ‘hatalı bilgilerin yayılmasını’ engellemeye çalıştığını öne sürerek Twitter’a erişimi süreksiz olarak durdurdu. Binlerce insan, felaketin boyutlarını ve hükümetin acizliğini gösteren gerçek vakitli görüntüler ve fotoğraflar paylaşmak maksadıyla Twitter’daydı. Erişimin engellenmesi, yardım uğraşlarını daha da zora soktu; çünkü olay mahallindeki kullanıcılar, zararın boyutunu ve gereksinim duyulan kaynakları anlamaya çalışan gönüllüler için inanılmaz derecede faydalı bilgiler paylaşıyordu.
Hintz, Erdoğan ve partisinin ‘seçimi kendi lehlerine çevirmek maksadıyla otoriter alet çantasında bulunan bütün araçları kullandığını’ belirtiyor. Seçimleri birinci belirlenen vakitte dahi gerçekleştirebilirler.
Hintz, Türkiye’deki en son seçimin OHAL şartlarında gerçekleştiğini ve Erdoğan’ın sıkıntı da olsa bir galibiyete ulaştığını belirtiyor. Hintz, “Bunu tekrar deneyebilirler” diyor.
Hintz, “İktidarda kalma sorunu, Erdoğan açısından varoluşsal bir sorun” değerlendirmesinde bulunuyor ve ekliyor: “Bu durum, onu risk almaya teşvik ediyor.”
* Devlet tarafından. [ç.n.]
Yazının özgünü New Republic sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)